Tết Thanh minh là gì?

Hằng năm chúng ta đều tổ chức ngày tết thanh minh, thế nhưng liệu rằng bạn có biết tại sao có ngày lễ này và ý nghĩa thực sự của nó không? Có rất nhiều người vẫn đang hiểu sai về ngày tết thanh minh. Do đó, bài viết dưới đây tôi sẽ chia sẻ đến bạn những thông tin chính xác về ngày lễ này nhé.

Tết thanh minh là gì?

Tết thanh minh hay còn có tên gọi khác là Tiết thanh minh và theo như cách tính lịch của người Việt xưa thì  một năm sẽ gồm có 24 tiết khí, mỗi tiết khí sẽ ứng với một kiểu thời tiết cụ thể và trùng khớp với bốn mùa trong năm. Những tiết khí này sẽ dùng để tính toán thời điểm để gieo trồng ngũ cốc nhằm chọn ra thời điểm khi nào là điều kiện thời tiết là thuận lợi nhất.

Trong số 24 tiết khí có tiết thanh minh nó có ý nghĩa là sự trong xanh và tươi sáng, đây là thời điểm trong lành nhất trong năm và thích hợp để tổ chức các nghi lễ quan trọng. Ở Việt Nam, tết thanh minh là khoảng thời gian thực hiện nghi lễ tảo mộ, để sửa sang lại phần mộ của gia tiên được khang trang và sạch sẽ hơn.

Nguồn gốc và ý nghĩa Tết thanh minh

Tết thanh minh được coi là một ngày lễ lớn trong năm. Vậy nguồn gốc và ý nghĩa của tết thanh minh là gì?

Nguồn gốc của Tết thanh minh

Tiết Thanh Minh có nguồn gốc bắt nguồn từ Trung Quốc và Thanh Minh trong tiếng Trung được viết là 清明 (Qīngmíng). Theo như lịch sử ghi chép lại, vào thời Xuân Thu chiến quốc – vua Tấn Văn Công của nước Tấn lúc bấy giờ gặp loạn và phải bỏ nước đi lưu vong ở các nước lân cận, hết ở nước Tế rồi lại đến nước Sở. Khi đó có một người tên Giới Tử Thôi đi theo vua để hiến kế. Trên đường đi chạy nạn, lương thực dần cạn kiệt, Giới Tử Thôi đã không mảy may suy nghĩ liền cắt một miếng thịt ở đùi của mình để nấu rồi dâng lên vua. Sau khi ăn xong vua mới biết được nguồn gốc của miếng thịt và từ đó đem lòng cảm kích.

Giới Tử Thôi đã phò tá Tấn Văn Công trong suốt 19 năm. Họ đã cùng nhau trải qua nhiều hiểm nguy và gian truân, đến cuối cùng Tấn Văn Công cũng giành lại được ngôi báu, trở lại làm vua nước Tấn. Sau khi giành lại ngôi vị, Ngài liền phong thưởng cho những người có công. Thế nhưng Ngài lại quên mất công lao của Giới Tử Thôi. Tuy nhiên, Giới Tử Thôi cũng không đem lòng oán hận Vua mà ông nghĩ rằng đó là nghĩa vụ của mình và sau đó ông trở về và đưa mẹ đến núi Điền Sơn ở ẩn.

Sau đó ít lâu, Vua đã nhớ ra công lao của Giới Tử Thôi và ngay lập tức cho người đi tìm. Thế nhưng Giới Tử Thôi nhất quyết không về. Thấy vậy, Tấn Văn Công đã hạ lệnh đốt rừng Điền Sơn để ép Giới Tử Thôi phải ra ngoài. Nhưng Giới Tử Thôi nhất định không ra và cuối cùng đã vô tình thiêu chết cả 2 mẹ con Giới Tử Thôi. Vua cảm thấy thương xót và nhận ra lỗi lầm của mình. Ông đã cho lập miếu thờ Giới Tử Thôi và hạ lệnh người dân phải kiêng đốt lửa trong 3 ngày (từ mùng 3/3 tới 5/3 âm lịch hàng năm), chỉ ăn đồ nguội để tưởng niệm. Đến nay, vào ngày mùng 3/3 hàng năm còn được coi là Tết Hàn Thực, và đây cũng là một ngày nằm trong Tiết Thanh minh để nhớ ơn những người đã khuất.

Từ thời Lý, tết Hàn Thực cũng được du nhập vào văn hóa nước ta, nhân dân Việt Nam cũng ảnh hưởng bởi ngày này. Nhưng nó cũng được biến đổi và mang theo nét văn hóa của người Việt hơn. Vào ngày mùng 3/3 hàng năm, người Việt thường làm bánh trôi, bánh chay để tượng trưng cho thức ăn nguội (Hàn Thực).

Ngoài ra, Tiết Thanh Minh còn gắn liền với đạo đức và bổn phận của người Việt. Vào ngày này, mọi người trong gia đình sẽ tụ họp để làm lễ tảo mộ đầu năm, thăm viếng và dọn cỏ dại trên mộ, làm lễ cúng để mời những người đã khuất về nhà dùng cơm với con cháu.

Ý nghĩa Tết Thanh minh

Tết thanh minh là một ngày lễ mang nét văn hóa gắn liền với đạo đức của người Việt. Vào ngày này, mọi người trong gia đình sẽ tụ họp để làm lễ tảo mộ đầu năm, thăm viếng và dọn cỏ dại trên mộ, làm lễ cúng để mời những người đã khuất về nhà dùng cơm với con cháu. Do đó, vào ngày thanh minh, các hoạt động như báo hiếu, đền đáp ơn sinh thành của tổ tiên được tổ chức rất long trọng.

Ngày lễ Thanh minh còn nhắc nhở chúng ta sống hướng về cội nguồn, biết ơn những người đi trước. Chính vì sự tốt đẹp trong ý nghĩa này khiến nên ngày thanh minh hàng năm được rất nhiều người coi trọng và duy trì thực hiện.

Người Việt Nam làm gì trong tết thanh minh

Có thể thấy rằng ngày tết thanh minh rất quan trọng và thể hiện tấm lòng của con cháu dành cho những người đã khuất. Vậy trong tết thanh minh mọi người thường làm gì? Dưới đây là một số điều mà người Việt Nam thường làm vào tết thanh minh:

Tục tảo mộ ngày Tết thanh minh

Tại Việt Nam, vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm dù ai đi ngược về xuôi cũng đều dành thời gian hướng về gia đình, dành chút thời gian để đi tảo mộ và sum họp bên mâm cơm gia đình. Tảo mộ được coi là một hoạt động tiêu biểu và ý nghĩa nhất trong tiết thanh minh của người Việt Nam. Tảo mộ là việc người nhà sẽ đi sửa sang lại các ngôi mộ của tổ tiên, ông bà, những người thân đã mất sao cho sạch sẽ. Trong ngày đi tảo mộ mọi người sẽ mang theo cuốc xẻng để dọn sạch cỏ dại, đắp lại mồ mả, phát quang cho ngôi mộ sạch sẽ, đầy đặn. Đặc biệt sẽ kiểm tra xem mộ có bị tổ mối, rắn hay bị các loại động vật nhỏ đục khoét hay không, tránh làm  ảnh hưởng đến linh hồn của người đã khuất và nó khá hung hiểm đối với phong thủy âm trạch do đó cần phải được xử lý ngay.

Sau đó người đại diện có thể cúng và đọc văn khấn để thể hiện lòng thành kính và cầu mong những điều tốt đẹp đến với gia đình. Bên cạnh việc dọn dẹp, thắp hương mộ của ông bà tổ tiên thì người đi tảo mộ cũng sẽ thắp hương cho những ngôi mộ vô chủ mà không người thăm viếng. Mọi người cũng thường thắp hương cho thổ công, thổ địa và những hương hồn xung quanh mộ ông bà để xin phép dọn dẹp và cầu mong bình an.

Tết Thanh minh cúng gì?

Ngoài việc tảo mộ trong tết thanh minh thì lễ cúng hay mâm cúng cũng là một phần quan trọng và được nhiều người coi trọng. Tuỳ theo phong tục của mỗi gia đình và địa phương mà mâm cỗ cúng có thể là mâm chay hay mâm mặn, nhưng tốt nhất là nên cúng mâm cỗ chay. Bao gồm: Xôi chè, bánh trôi, bánh chay, oản chuối, nước, gạo muối, bỏng, bơ,… mang ý nghĩa tín ngưỡng nhằm tưởng nhớ những người đã khuất và cầu cho người đã khuất sớm được siêu thoát.

Hơn nữa, xôi chè hay bánh là những thành quả được làm từ hạt gạo – tinh túy của đất trời, biểu tượng cho nền văn minh lúa nước. Cúng những thứ này nhằm dâng lên những thứ tốt đẹp nhất, thành quả sau một năm lao động miệt mài.

Hoặc bạn cũng có thể chuẩn bị một mâm cúng đơn giản như là một bữa cơm bình thường để mời cơm ông bà tổ tiên chứ không nhất thiết phải mâm cao cỗ đầy hay bày yến tiệc linh đình, quan trọng nhất vẫn là lòng thành của bạn.

Sắm lễ cho tết thanh minh

Tết thanh minh bạn sẽ cần sắm lễ ở cả nhà và ngoài mộ, bao gồm: giấy ngũ sắc, hương, đèn, trầu, cau, tiền vàng mã, rượu, hoa, trái cây, một số món ăn có thể là đồ chay hay đồ mặn, một bộ tam sinh. Bạn có thể tự chuẩn bị đồ theo phong tục tập quán tại nơi sống, có thể đơn giản hơn chỉ với hoa quả tươi, trà, thuốc lá.

Ở ngoài mộ

Khi làm lễ ở ngoài mộ thì gia chủ có thể sắp đồ cúng vào một chỗ thờ chung. Tiếp đó thắp nhang, đèn và vái 3 lần để tỏ lòng thành với quan thổ công thổ địa rồi mời gia tiên về, sau đó đọc bài văn khấn cho tết thanh minh.

Trong khi chờ hương tàn, mọi người sẽ ra khu mộ của gia đình để thắp hương và xin phép ông bà cho phép được dọn dẹp. Sau khi lễ cúng hoàn tất thì mọi người bắt đầu dọn dẹp và sửa sang lại phần mộ. Khi tuần hương được 2/3 thì mọi người có thể tạ lễ, hóa vàng và xin lộc và ra về.

Ở nhà

Khi cúng tết thanh minh ở nhà thì gia chủ cần phải dọn dẹp sạch sẽ nhà cửa và bàn thờ gia tiên, chuẩn bị mâm cỗ sẵn ở nhà để cúng tổ tiên. Sau đó thắp hương và khấn vái như các tập tục cúng kiến khác. Để thể hiện lòng thành kính với gia tiên ông bà, điều quan trọng là bạn phải thực sự thành tâm và trang trọng khi làm lễ.

>> Xem thêm: Văn khấn Tết Thanh minh

Một số điều kiêng kỵ trong ngày Tết thanh minh

Để tránh gặp phải điều xui xẻo thì bạn cần phải tránh một số điều sau trong Tết thanh minh:

- Khi đi ngang qua phần mộ của người khác tuyệt đối không được giẫm đạp hay đá đồ cúng của người khác bởi điều này sẽ mang đến vận xui cho bạn.

- Không nên bàn tán hay chỉ trỏ vào mộ của người khác để tránh mang lại xui xẻo cũng như đây là việc bày tỏ sự tôn trọng đối với người đã mất.

- Phụ nữ đang trong thời kỳ hành kinh hay đang có thai, người bị phong hàn thấp khớp không nên đi tảo mộ để tránh năng lượng xấu, khí lạnh ở đây.

- Không nên chụp ảnh tại nghĩa trang, hạn chế cười đùa.

- Không nên đi tảo mộ vào ban đêm hoặc buổi tối, nên đi đông người

- Sau khi đi tảo mộ về nhà hãy đốt giấy và bước qua đống giấy đang cháy hoặc đưa qua đưa lại quanh người để loại bỏ bớt âm khí.

- Khi mua hoa để cúng thì nên chọn những bông hoa mộc mạc, tránh màu sắc quá sặc sỡ.

- Không để tóc che trán hay mua giày mới trong ngày tảo mộ. Bởi trán là cửa vận mình nên hãy để cho ánh sáng thanh minh soi rọi vào đó. Còn giầy đồng âm với chữ tà nên hãy tránh mua giày mới trong tiết thanh minh để tránh ma quỷ bám theo.

Tìm hiểu về tiết thanh minh ở các nước

Không chỉ riêng Việt Nam mà cũng có rất nhiều nước cũng chào đón tết thanh minh và coi đó là một trong những nét văn hóa đặc trưng của họ. Điển hình như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Hãy cùng tìm hiểu xem các nước đón tiết thanh minh như thế nào nhé.

Tiết thanh minh tại Trung Quốc

Như đã nói ở trên Thanh minh được bắt nguồn từ Trung Quốc, do đó tiết thanh minh là một dịp hết sức đặc biệt đối với người Trung Quốc, nó được coi như là một ngày quốc lễ của họ vậy. Tại Trung Quốc người ta cũng đi tảo mộ giống như nước ta. Bên cạnh đó, người Trung còn quan niệm rằng đây là dịp kết thúc của nỗi buồn và mở ra hy vọng mới. Do đó tiết thanh minh là một nghi thức rất quan trọng.

Trong dịp tiết thanh minh, người dân Trung Quốc tham gia những hoạt động như tham dự các trò chơi thể thao như đá banh da. Đây là một tập tục được xuất phát từ thời xưa, rất phổ biến từ hoàng tộc cho đến dân chúng, ai ai cũng đều rất yêu thích. Đây là môn thể thao do ông tổ của người Hoa sáng tạo ra với mục đích rèn luyện các binh sĩ. Trải qua một thời gian dài thì nó đã trở nên phổ biến và được nhiều người tập luyện. Bên cạnh đó người Trung Hoa cũng rất thích đi thả diều vào tiết thanh minh bởi thời tiết khi này rất đẹp.

Ngoài những hoạt động kể trên thì món ăn truyền thống cũng không thể thiếu được trong dịp này. Vào tiết thanh minh người Trung Quốc thường có tục lệ ăn bánh Thanh đoàn tử - một loại bánh được làm bằng nước ép của “Tương mạch thảo” và bột nếp, nhân bánh là đậu xanh và mỡ lợn, được hấp cách thủy và khi chín sẽ được quét một lớp dầu sáng bóng. Ngoài ra, bánh cuộn thứ cũng là một món ăn đặc biệt trong dịp thanh minh của họ - đây là một dạng bánh chiên, có thể làm bằng bột mì hoặc bột gạo.

Đặc biệt, người Trung Quốc thường ăn cả ốc trong dịp này bởi ốc dịp này rất béo và ngọt. Họ cũng ăn trứng gà, bánh bông lan hay bánh kẹp vào tiết thanh minh.

Tiết thanh minh tại Hàn Quốc

Tại Hàn Quốc thì tiết thanh minh cũng là tiết Hàn Thực, ngày lễ này sẽ vào ngày 5 tháng 4 dương lịch hàng năm. Đối với người Hàn Quốc, tiết thanh minh đây là ngày liên quan đến cái chết, họ cũng có phong tục tảo mộ trong ngày lễ này. Điểm đặc biệt trong tiết thanh minh của người Hàn Quốc là những bài hát có ý nghĩa cúng bái như dâng lễ như Jejeon (tế điện), Yusanga (du sơn ca).

Tiết thanh minh cũng là ngày đoàn tụ và cùng nhau du xuân của người dân Hàn Quốc. Họ có tập tục đặc biệt vào tiết thanh minh như tập chia lửa để giữ lửa không tắt, khi lửa tắt mọi người sẽ cùng nhau ăn đồ ăn lạnh và hạn chế nấu nướng.

Tiết thanh minh cũng là một dịp ý nghĩa để người Hàn khởi đầu những điều mới mẻ như dựng vợ gả chồng, sinh con. Do đó, từ bao đời nay tiết khí thanh minh còn mang ý nghĩa cầu mong cho sự sinh sôi nảy nở của người Hàn Quốc.

Tiết thanh minh tại Nhật Bản

Từ thế kỷ thứ 8 người Nhật đã bắt đầu tổ chức lễ tiết thanh minh và cho đến năm 1868 thì tiết thanh minh chính thức trở thành ngày nghỉ quốc lễ tại Nhật Bản. Vào ngày này, họ sẽ đến chùa cầu nguyện, nếu ai theo đạo Shinto thì sẽ đến đền Shinto để cầu khấn.

Trong tiếng Nhật, lễ thanh minh được gọi là Shunbun No Hi hay Higan nghĩa là thế giới khác hay cõi Niết Bàn. Theo như truyền thuyết vào ngày này, thời gian của ngày và đêm cân xứng, khi đó Đức Phật sẽ hiện ra để cứu rỗi những linh hồn bị lạc lối và giúp họ vượt qua bể khổ, trở về cõi Niết Bàn. Do đó, theo văn hóa Nhật đây là một ngày của hạnh phúc và cũng là dịp để con cháu thăm viếng mộ tổ tiên.

Tiết thanh minh cũng là thời điểm hoa anh đào nở rộ, báo hiệu cho mùa xuân bắt đầu. Do đó chính phủ Nhật xem đây là ngày để ngắm thiên nhiên và sự sống. Trong ngày này người Nhật sẽ mặc trang phục kimono truyền thống và ôm hộp gỗ trên tay đi ngắm hoa anh đào. Một số món ăn đặc trưng của Người Nhật trong tiết thanh minh đó là bánh nếp hay bánh đậu đỏ.

Một số lễ hội trong tiết thanh minh

Tiết thanh minh là khoảng thời gian có thời tiết rất đẹp, mát mẻ và trong xanh, vào ngày này người ta thường tham gia một số lễ hội như:

Hội đạp thanh

“Thanh minh trong tiết tháng Ba, lễ là tảo mộ, hội là Đạp Thanh”. Có bao giờ bạn thắc mắc hội đạp thanh là gì không? Đây là một lễ hội đặc biệt trong tiết thanh minh. Đạp thanh nghĩa là giẫm lên cỏ, vào ngày này các nam thanh nữ tú sẽ cùng nhau du xuân và đi qua những vùng cỏ non. Mặc dù đây là một lễ hội xuất phát từ Trung Quốc nhưng hiện nay cũng khá phổ biến ở Việt Nam.

Lễ hội du xuân

Tiết thanh minh có thời tiết mát mẻ và ôn hòa nhất trong năm. Do đó, đây là khoảng thời gian rất thích hợp để đi du xuân và đi trẩy hội hay có những chuyến đi thăm quan dã ngoại. Đây là dịp để cho mọi người có thể thưởng ngoạn hết cảnh đẹp của thiên nhiên khi muôn hoa đua nở, cây cối tốt tươi.

Ngày hội trồng cây

Mặc dù tục trồng cây không phổ biến ở Việt Nam như các nước Hàn, Trung, Nhật nhưng đây là dịp rất thích hợp để trồng cây. Nhờ có khí hậu dễ chịu nên giúp cho cây dễ dàng sống sót và lớn nhanh hơn. Do đó, tiết thanh minh cũng được xem ngày hội trồng cây rất thú vị.

Trên đây là những chia sẻ chi tiết nhất về tiết thanh minh để cho mọi người có thể hiểu được ý nghĩa thực sự của ngày lễ này và cách chuẩn bị ngày lễ sao cho trọn vẹn và đầy đủ nhất. Hy vọng những thông tin mà tôi chia sẻ trên đây sẽ hữu ích với bạn.